Vorige week kwamen de voorstellen van wethouder Wiebes (VVD) voor herijking van de maatregelen voor de luchtkwaliteit in Amsterdam in het nieuws. De stad dreigt op het strafbankje te belanden als in 2015 de Europese normen voor fijn stof en NOx niet worden gehaald. En alle tot nu toe genomen maatregelen ten spijt, lijkt dat niet te gaan lukken. Dan krijgen bouwprojecten geen vergunning meer, kunnen infrastructurele werken worden stilgelegd, en dreigt de stad op slot te gaan. Terwijl de stad fors moet bezuinigen, zijn extra maatregelen onvermijdelijk. En daarom zet de nieuwe wethouder van verkeer en luchtkwaliteit alles op alles om de Europese normen in 2015 alsnog te halen, met meer effectiviteit voor minder geld.

Wiebes heeft een uitstekend onderzoeksrapport geschreven, dat de basis legt voor de noodzakelijke keuzes om met minder middelen de normen toch te kunnen halen. Het komt erop neer dat minder kosteneffectieve maatregelen worden geschrapt, en meer kosteneffectieve maatregelen worden aangescherpt. Over deze Wieberiaanse manier van kijken kun je de nodige vragen stellen. Want misschien heeft Wiebes de neiging wel wat gemakkelijk voorbij te gaan aan de voorbeeldfunctie van de overheid. Een schoon gemeentelijk wagenpark levert misschien niet heel veel op om de norm te halen, maar is toch ook bedoeld om het goede voorbeeld te geven. En wat schiet de stad ermee op als je de GVB-bussen op het knelpunt de Prins Hendrikkade wel, maar die in de rest van de stad niet schoon maakt. Gaat het alleen maar om het halen van de Europese norm, of misschien ook nog om de gezondheid van de Amsterdammers?

Maar merkwaardig genoeg worden dit soort vragen niet gesteld. In de pers wordt het plan vooral gepresenteerd als een afrekening met GroenLinks. Met name Het Parool is hiermee bezig. Zo worden alle lopende luchtkwaliteit maatregelen aan voormalig wethouder Marijke Vos toegeschreven. Nu werd Voorrang voor een Gezonde Stad (VGS) collegebreed gedragen, met als verantwoordelijk (PvdA-) wethouder Tjeerd Herrema, en later Hans Gerson. Dus wat je inhoudelijk ook van de herijking vindt, de stelling dat wonderboy Wiebes hier afrekent met dure GroenLinkse hobby’s snijdt geen hout. Herijking van maatregelen is juist de volgende logische stap in de beleidscyclus. Van de fase van pionieren schakelt Amsterdam door naar de fase van meters maken. Dat is geen afrekening met linkse luchtfietserij, maar prudent beleid. Je kunt je euro immers maar één keer uitgeven.

Maar wat geschreven staat is al snel waar, en die waarheid kent soms weinig nuance. Ten minste vijf paginagrote artikelen getrooste Het Parool zich in de vorige periode om Vos en haar "doorgeslagen milieuplannen" onderuit te halen. Een milieuzone die vervuilende auto's weert? Het moest niet gekker worden. Grootschalige inzet op elektrisch vervoer? Weer zo'n wolkenfietsende hobby. Dieptepunt vormde wel de oproep van de krant om de "incapabele wethouder van GroenLinks" het liefst per direct naar huis te sturen. Na het zelf gecreëerde beeld van een wethouder die niet kon deugen of slagen werd openlijk geprobeerd haar pootje lichten. Om een jaar na haar vertrek alsnog het eigen gelijk proberen te halen aan de hand van een rapport dat daar geen enkele aanleiding voor geeft, is niet alleen verre van hoffelijk, het is ook nog eens een fijn staaltje van fact free journalism. 

Het gelijk dat Marijke Vos krijgt met Wiebes’ integrale herijking, laat de krant uiteraard onvermeld. Toch komen maar liefst drie van haar prioriteiten als beste uit de bus. Aanscherping van de in 2008 ingestelde milieuzone voor vrachtverkeer blijkt de effectiefste maatregel die Amsterdam kan nemen. Was die maatregel toen niet ingevoerd, dan had de stad daar nu alsnog mee moeten beginnen.

Ook een milieuzone voor personenauto's blijkt zeer effectief. Niet gek, als je bedenkt dat nog altijd zestig procent van de autokilometers in de stad door de Amsterdammers zelf verreden worden. Gek genoeg verklaart juist Wiebes zo´n milieuzone voor personenauto's op voorhand taboe. Niet alleen doet hij daarmee onrecht aan zijn zelf gekozen adagium om elke euro zo effectief mogelijk te besteden, ook onderschat hij de bereidheid van burgers om een bijdrage te leveren aan een schonere stad en een beter klimaat. Het succesvolle referendum over de Congestion Zone van Stockholm toont aan dat wanneer de politieke wil er is, invoering ervan zelfs op veel draagvlak kan rekenen. Als Wiebes consequent zou zijn, zou hij daaraan een voorbeeld nemen. Wat hij nu laat zien is dat een Milieuzone helemaal geen linkse hobby is, maar een rechts taboe. Merkwaardig dat de krant hem daar niet op bevraagt.

Dan Amsterdam Elektrisch. Dit programma van Marijke Vos om als Amsterdam een voortrekkersrol te spelen in de grootschalige omschakeling naar elektrisch vervoer, wordt - in tegenstelling tot wat Het Parool beweert – onverminderd voortgezet. Het programma was zelfs al zo succesvol, dat het gereserveerde budget voor elektrische auto’s al na en paar maanden volledig op was. Het is dan ook wijs dat Amsterdam zich vanaf nu gaat richten op de veelrijders. Met bedrijven als TCA en TNT waren overigens in de vorige periode al afspraken gemaakt over elektrificering van hun wagenpark. Daarvan worden nu de eerste resultaten zichtbaar, en het smaakt zeker naar meer. Ook daarom is de "meest efficiënte" Euro van Eric geen afrekening, maar een voortzetting van de erfenis van Marijke Vos.

Al met al vormen de in de vorige periode genomen Amsterdamse luchtkwaliteitmaatregelen een gedegen basis. Ook nu het kaf van het koren is gescheiden, lijkt Amsterdam de Europese normen slechts met de grootste moeite te gaan halen. Negentig procent van de stedelijke luchtkwaliteit wordt namelijk bepaald door de industrie en het verkeer op de snelweg buiten de stad, waar niet Amsterdam maar het Rijk over gaat. Zonder extra maatregelen uit Den Haag gaat Amsterdam op zijn best met de hakken over de sloot.

Zeker is dat overigens allerminst. Niet alleen blijken de effecten van maatregelen in het verleden te optimistisch te zijn doorgerekend, ook met Wiebes keuze van meest efficiënte maatregelen worden de met het Nationaal Samenwerkingsverband Luchtkwaliteit (NSL) afgesproken grenswaarden niet gehaald. Een volgende stap in 2013 lijkt nu al noodzakelijk. Daarom moeten we de maatregelen die zeker werken, ook durven inzetten. Als VVD-wethouder Wiebes te bang is zich daaraan te branden, had Marijke Vos misschien toch nog een periode langer moeten doorgaan?

Fjodor Molenaar