'Om door een ringetje te halen', het Amsterdamse witte werksterplan

Sinds 1997 bestaat er een Rijksregeling Schoonmaak voor Particulieren (RSP). De RSP regelt een beperkte loonkostensubsidie voor werkgevers in de particuliere schoonmaakbranche. Met die subsidie kunnen de uurprijzen voor witbetaalde schoonmakers, waarvoor netjes alle sociale lasten worden voldaan, concurreren met de zwarte markt. Witte werksters  die betaald worden met behulp van de RSP hebben een status gelijk aan die van een ID’er. Een particulier betaalt zo’n 11 euro per uur voor de werkster waarvoor de kosten bruto 20 euro per uur beslaan. In Amsterdam bestaan er twee bedrijven (Home Works en Woonmooi) die op deze manier zo’n 155 mensen aan het werk hebben (65 bij Home Works en 90 bij Woonmooi). Beide bedrijven schatten dat er in Amsterdam nog ruimte is voor zo’n 200 extra witte werksters, maar de bedrijfsvoering van de twee organisaties laat dat niet toe. De RSP-subsidie voorziet onvoldoende in kosten voor de overhead.

Woonhuizen schoonmaken is een ander vak dan het schoonmaken van kantoren. Bedrijven zijn eerder bereid commerciële prijzen te betalen, en het werk gebeurt in de vroege ochtend of in de avonduren. De werknemers van de genoemde bedrijven voor particuliere schoonmaak zijn voor het overgrote deel vrouw, en veel van hen hebben de zorg voor één of meerdere kinderen. Werken bij particulieren gebeurt overdag en kan worden aangepast aan schooltijden. Marokkaanse en Ghanese vrouwen zijn in Amsterdam oververtegenwoordigd (waar in Rotterdam de Kaapverdianen in de meerderheid zijn). Zonder daarover cijfers te kunnen geven, zijn er veel vrouwen bij die hiermee in het gezinsinkomen voorzien.

Een initiatief als de witte werkster is een emanciperend instrument. Herintredende vrouwen kunnen met een beperkt aantal uren beginnen. Om uit een bijstandssituatie te geraken, dient men gemiddeld dertig uur per week te werken.
De organisaties die in Amsterdam witte werksters aan het werk hebben, zijn ervaren in het begeleiden van hun personeel. Zij hebben een sociale inslag en nemen juist mensen aan die weinig werkervaring hebben, of al lang in de bijstand zitten. Nieuwe werksters krijgen waar nodig cursussen en begeleiding, waaronder taalcursussen. Juist bij particulieren thuis moet je wel over enige kennis van het Nederlands beschikken.

Het kabinet heeft op Prinsjesdag aangekondigd de RSP op korte termijn te willen beëindigen. Het ziet er naar uit de Tweede Kamer akkoord gaat met het beëindigen van de RSP. Voor werknemers aangenomen na 1 maart 2004 zal per 1 januari 2005 geen loonkostensubsidie meer worden verstrekt. Dit treft zo’n 15 medewerkers van Home Works en 8 van Woonmooi in Amsterdam. Voor werknemers die vóór die datum zijn aangenomen loopt de subsidie door tot 1 januari 2006. Dit betekent dat werknemers die nog maar kort in dienst zijn, en geen of minimaal recht op WW hebben, al op 1 januari 2005 terug zullen vallen in de bijstand. Voor de overige werknemers volgt ontslag per 1 januari 2006. Nieuwe instroom is hierdoor nu, en ook na 1 januari 2005, onmogelijk. Daarnaast zal er door de inkrimping al snel een collectief ontslag moeten worden aangevraagd op basis van bedrijfseconomische redenen.

De vraag naar werksters bij particulieren stijgt nog steeds en het stopzetten van de RSP betekent dat zwartwerk de enige manier is om aan een schoonmaker voor thuis te komen. GroenLinks Amsterdam ziet hier een gevaar en een kans. Het gevaar zit hem in de groei van het aantal bijstandscliënten en de toename van het aantal zwartwerkers. De kans –alhoewel nogal zuur – ligt bij de Amsterdamse invulling van het reïntegratiebeleid in het kader van de nieuwe Wet Werk en Bijstand.

De voorgestelde rijksbezuinigingen leiden wederom tot extra kosten voor Amsterdam. Niets doen is geen optie omdat we dan de werkloze schoonmakers in de bakken van de DWI zullen terug vinden. Daarnaast is het oprecht zonde om de bestaande ervaring met witte werksters weg te laten lopen. Amsterdam poogt iets te doen aan de pasvorm van aanbod en vraag naar werk (de zogenaamde ‘mismatch op de arbeidsmarkt’). Het witte werksterinitiatief voorziet in werk voor laagopgeleide vrouwen en houdt rekening met de zorgtaken van deze vrouwen. Dat werk ligt over het algemeen niet voor het oprapen.

Gezien het bovenstaande doet GroenLinks het college de volgende voorstellen:

1. Formuleer een Amsterdamse variant van het RSP om bijstandsgerechtigden aan het werk te helpen waarmee nieuwe instroom als ‘witte werkster’ in Amsterdam mogelijk wordt. Dit kan de vorm krijgen van een reïntegratietraject met afbouwende loonkostensubsidie. Alhoewel de ‘witte werkster’ als fenomeen niet zonder subsidie kan voorbestaan en het beleidskader Werk en Reïntegratie slechts in kortlopende trajecten voorziet, zijn er wegen om na een goed doorlopen reïntegratietraject naar een reguliere baan door te stromen.

2. Inventariseer de mogelijkheden om witte werksters na scholing in te zetten als thuishulp. Naast de Wet Werk en Bijstand zal Amsterdam ook de Wet Maatschappelijk Ondersteuning (WMO) moeten  invoeren. Daarbij worden de AWBZ-gelden (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) gedecentraliseerd. Alfahulp en andere vormen van thuishulp kan dan ook bij andere organisaties dan de nu bestaande worden afgenomen. Het vervolg van een goed doorlopen reïntegratietraject als witte werkster kan een functie als Alfahulp zijn.

3. Neem werknemers waarvoor de RSP-loonkostensubsidie tot 1 januari 2006 door loopt, na die datum op in de hierboven voorgestelde Amsterdamse regeling. Deze werksters komen niet rechtstreeks uit de  bijstand, maar aangezien we ze ook niet in de bijstand terug willen zien, is het zaak een passend oplossing te verzinnen. Daarbij hoort de hoogte van het huidige salaris leidend te zijn.

4. Hang een vangnet op voor de werknemers die al per 1 januari 2005 op straat dreigen te staan. De gemeente kan de doorbetaling van de loonkostensubsidie voor dit overzichtelijke aantal werknemers (24) op zich nemen tot er helderheid is over een Amsterdamse regeling. Het vangnet dient zo ingericht te zijn dat het de tijd overbrugt naar een eventueel nieuw landelijk voorstel voor gesubsidieerde werksters en/of de implementatie van de WMO in Amsterdam.

Judith Sargentini (gemeenteraadslid)