Afgelopen donderdag leidde GroenLinks raadslid Fenna Ulichki het debat over integratie, voorafgaand aan de iftar in de El Kabir moskee in Amsterdam Oost.

Een verslag van Ewoud Butter.

De El Kabir moskee, de grootste Marokkaanse moskee van Amsterdam, kent een lange traditie die door de plaatselijke stichting Ibno Khaldoun en de landelijke Unie van Marokkaanse Moslim Organisaties (UMMON) in ere wordt gehouden. Nieuw dit jaar was dat er werd samengewerkt met de seculiere organisatie Emcemo. Bij het debat waren vele sleutelfiguren te gast; Femke Halsema, Antoinette Tanja (portefeuillehouder stadsdeel Oost), Sylvia Borren (directeur Novib/Oxfam), Peter Gortzak (directeur FNV Mondiaal), Abdou Menebhi (Emcemo), Yassmine Elksaihi (Elkebir) en Mohamed Azahaf (jongerencentrum Argan).

Moslim in Nederland
Een groot deel van het debat ging over de wijze waarop de afgelopen jaren in Nederland over de islam wordt gedebatteerd. ‘Hoe is het om in deze tijd moslim te zijn?’ luidde de openingsvraag van Ulichki. “Ik voel me hartstikke hip,” grapte Yassmine Elksaihi van stichting Ibno Khaldoun. “Je wordt dagelijks op je geloof aangesproken en er staat altijd wel iets over je geloof in de krant.” Daarna verklaarde ze iets serieuzer: “Ik ben een geboren en getogen Amsterdamse en daar ben ik hartstikke trots op. Maar ik ben ook moslima en ik ben ook van Marokkaanse afkomst. En daar ben ik ook trots op.”

Mohammed Azahaf, jongerenwerker bij Argan, zei het wel lastig te vinden dat hij als moslim steeds in het defensief wordt gedrongen. “Vooral na incidenten word ik aangesproken op mijn islamitische achtergrond. En daar mag ik dan ook weer niet over klagen, want dan krijg ik het verwijt in een slachtofferrol te kruipen.”
Abdou Menebhi, voorzitter van het Euro-Mediterraan Centrum Migratie en Ontwikkeling (Emcemo), vindt dat er teveel aandacht voor de islam is. “Ons wordt verweten dat we te weinig van ons laten horen, maar we hebben de afgelopen jaren na ieder incident van ons laten horen.” Zijn organisatie, Emcemo, profileert zich als een seculiere organisatie. Menebhi: “Voor ons, maar ook voor de meeste islamitische organisaties is het geloof een privé-aangelegenheid. Daar geeft iedereen zijn eigen invulling aan. Maar we hebben allemaal te maken met onze grondrechten en met de internationale verdragen, waaronder de mensenrechtenverdragen. Daar zou veel meer aandacht aan besteed moeten worden.”

Identiteitsdiscussie
Sylvia Borren, directeur van Novib/Oxfam liet weten het zorgelijk te vinden dat steeds meer conflicten worden uitgevochten in termen van identiteiten. Op dat niveau gaat het volgens haar al snel over de wezenlijke acceptatie van mensen. “Het gaat er dan over wie je bent. En als je mensen daar op aanspreekt, schieten mensen al snel in de verdediging en voelen ze zich gekwetst. Wanneer je mij op m’n identiteit aanspreekt, kun je me ook diep kwetsen.” Wanneer je discussieert op identiteitsniveau over bijvoorbeeld ‘de moslims’, ‘de Marokkanen’, ‘de homo’s’ ga je veralgemeniseren en doe je individuen volgens Borren tekort. Empathie, invoelingsvermogen en respect vindt zij voorwaarden om een constructieve dialoog, inclusief kritische vragen, te kunnen voeren. Hieraan zouden volgens haar Nederlandse scholen meer aandacht moeten besteden.

Femke Halsema is ontevreden over de vooruitgang die wordt geboekt op het terrein van integratie. “De afgelopen vijf jaar hebben we minder vooruitgang geboekt dan in de jaren daarvoor.” Volgens Halsema is de sociale ongelijkheid de afgelopen jaren alleen maar groter geworden en worden sociale tegenstellingen steeds vaker vervat in culturele tegenstellingen. “Dat vind ik buitengewoon gevaarlijk,” verklaarde Halsema in een volle moskee.

Halsema nam het op voor prinses Maxima, die de laatste weken veel kritiek heeft gekregen nadat zij had verklaard dat Nederland te veelzijdig is om in één cliché te vatten en dat daarom ‘de Nederlander’ niet bestaat, evenmin overigens als ‘de Argentijn’. Halsema: “Nederland is altijd een land geweest van minderheden. De wijze waarop hier met minderheden werd omgegaan is voor mij nu juist kenmerkend voor Nederland. Er is altijd sprake geweest van meerdere culturen, religies en identiteiten en altijd moesten er compromissen gesloten worden.”

Politiek
Kritiek was er van verschillende forumleden op de rol van de politici die zich steeds ongenuanceerder uitdrukken. Al snel ging het over Geert Wilders. Femke Halsema (Groenlinks) liet weten zich ook persoonlijk gekwetst gevoeld te hebben door uitspraken van de leider van de PVV. “Hij overschrijdt soms elementaire fatsoensnormen. Ik beschouw het als een opdracht om beschaafd te blijven en in gesprek met hem te blijven gaan, maar dat valt niet altijd mee.”

Rob Wurms van de Liberaal Joodse Gemeente toonde zich onthutst over de uitspraken van Geert Wilders: “Ik ben geschrokken van de brutaliteit om een zo belangrijk en waardevol boek als de Koran te willen reduceren tot een Donald Duck. En ik vind het meer dan schandalig een dergelijk boek te willen verbieden. Het getuigt van een schandalig gebrek aan kennis, een gebrek aan belangstelling en een gebrek aan empathie.” Wurms liet weten het ook bijzonder te betreuren dat minister Plasterk naar aanleiding van de uitspraken van Wilders voorstelde het verbod op Mein Kampf op te heffen. “Daarmee trapte Plasterk – onbedoeld – in de val van Wilders.”

Peter Gortzak (FNV, Mondiaal) vertelde dat de FNV merkt dat haatzaaiende praatjes in de politiek en de media ook zijn weerslag hebben op de werkvloer. De FNV stimuleert daarom activiteiten die leiden tot meer onderling respect en solidariteit.

Liberale islam?
Maar ook was er kritiek op de PvdA. Yusuf Altuntas van de Milli Görüs had zich enige weken geleden bijzonder geërgerd over het voornemen van Wouter Bos de liberale islam te gaan steunen. Altuntas schreef op het Allochtonenweblog een open brief aan Wouter Bos. “Ik wist niet dat Bos de ambitie had imam te worden. Ik geloof ook niet in de ‘maakbaarheid’ van de islam.”

Altuntas kreeg op dit punt steun van Femke Halsema: “ Ik vind het nogal wonderlijk dat politici zich met religie willen bemoeien. Wij zijn geen theologen. Als politici hebben we ons niet met de inhoud van een religie te bemoeien. Ik heb als politicus alleen de taak de vrijheid van religie te verdedigen, zolang de religies maar binnen de kaders van de wet blijven.”

Participatie
Ook Mustafa Ayranci van de Turkse arbeidersvereniging HTIB liet weten zich te ergeren aan de wijze waarop over allochtonen gesproken wordt. “We zijn allemaal burgers van dit land. We hebben meegewerkt aan de opbouw van het land en jarenlang belasting betaald. Waarom praten we vooral over de islam, over ‘allochtonen’ en niet over de sociale ongelijkheid in het land waarvan allerlei bevolkingsgroepen het slachtoffer zijn?

Femke Halsema vroeg ook aandacht voor de sociale ongelijkheid. Ze wees erop dat de sociale ongelijkheid de afgelopen jaren alleen maar groter is geworden. “De werkloosheid onder allochtonen is nog steeds veel te hoog, de verschillen tussen rijk en arm zijn groter geworden en het niveau van het Nederlandse onderwijs is in vergelijking met andere Europese landen fors gedaald.”

Antoinette Tanja, wethouder in Oost/Watergraafsmeer vulde haar aan. “Je moet nu soms 4 jaar wachten op een taalcursus, hoogopgeleide vluchtelingen vinden ondanks de vraag naar arbeidskrachten geen werk en veel kinderen groeien op in armoede en hebben te maken met slechte woonomstandigheden, waardoor ze bijvoorbeeld moeilijker kunnen studeren.” Overigens wil Tanja benadrukken dat niet alle problemen met geld zijn op te lossen , maar dat er ook sprake zal moeten zijn van een andere mentaliteit en omgangsvormen.

Maatschappelijk organisaties
Tot slot werd er aandacht besteed aan de rol van de maatschappelijke organisaties. Volgens Abdou Menebhi zouden maatschappelijke organisatie meer de samenwerking moeten zoeken, zoals dat in het verleden ook gebeurde. Ook zou er meer aandacht moeten komen voor de grondrechten en de internationale mensenrechtenverdragen.

Mohammed Azahaf was het met hem eens, maar maakt daarbij ook de kanttekening dat migrantenorganisaties gefaald het debat in een andere richting te keren. “We schieten veel te snel in het defensief en bepalen te weinig de politieke agenda. We moeten op een strategischer niveau opereren en niet alleen maar manifesten produceren.”

Antoinette Tanja vertelt dat het stadsdeel Oost/Watergraafsmeer goede ervaringen heeft met de samenwerking met maatschappelijke organisaties. In het stadsdeel bestaat al jarenlang een bestuurlijk overleg met migrantenorganisaties en andere maatschappelijke organisaties. Hierdoor kennen bestuurders en organisaties elkaar goed en weten ze elkaar bij calamiteiten snel te vinden. Hierdoor is het volgens Tanja bijvoorbeeld gelukt om te voorkomen dat er na de moord op Theo van Gogh incidenten uitbraken. In plaats daarvan liepen de maatschappelijke organisaties, waaronder moskeeën gebroederlijk in een demonstratieve tocht.

Ook Yassmine Elksaihi benadrukte het belang van een buurtgerichte benadering. Het zijn de jongerenwerkers, de leerkrachten en de plaatselijke organisaties die het moeten doen. Sylvia Borren vulde hier op aan dat organisaties niet alleen moeten blijven praten, maar ook in actie moeten komen. We moeten het allemaal doen in ons dagelijks leven. Ze attendeerde de aanwezigen op de opkomst van een wereldwijde burgerbeweging, die volgende week woensdag over de hele wereld acties zal gaan voeren om regeringen te herinneren aan de milenniumdoelstellingen.

Tot slot mochten alle forumleden een wens uiten. De meest opvallende was die van Femke Halsema: zij wenste dat Wilders een prachtige baan aangeboden zou krijgen bij een conservatief Amerikaans instituut. Halsema beloofde zich dan te zullen inspannen voor een goede beveiliging van Geert Wilders.

* Tijdens de iftar werd een oproep uitgedeeld van de organisaties Emcemo, Ummon en Ibno Khaldoun. Die verklaring is ook te lezen op de website van Anja Meulenbelt, waar een verslag met foto's van deze iftar is te zien.

* Voor een verdere impressie van de avond, kijk op de hyves van Fenna Ulichki

* Ewoud Butter is werkzaam bij het ACB Kenniscentrum en beheert het Allochtonen Weblog.