Participatie. Het is nog helemaal niet zo makkelijk. Niet voor burgers en niet voor de overheid. Want het is mooi als burgers zich betrokken voelen bij hun omgeving, maar als ze zelf in die omgeving de handen uit de mouwen willen steken, dan verstoren ze het systeem. Ik heb wel eens ambtenaar horen zeggen dat het onbegrijpelijk was dat burgers zelf het plantsoen wilden inrichten en onderhouden. “We doen het toch goed?” vroeg hij vertwijfeld. Uitstekend deden de ambtenaren het, maar daar ging het helemaal niet om. Burgers wilden het zelf doen.
Als je als burger je vinger opsteekt, staat er binnen de kortste keren een bataljon ambtenaren, bestuurders en politici om je heen. Iedereen is dol op je en wil met je praten. Maar zodra je als burger meldt dat je niet alleen wilt praten, maar ook iets doen, worden door die zelfde ambtenaren, bestuurders en politici tal van goedbedoelde bezwaren opgeworpen. Heb je wel voldoende tijd om het plantsoen te beheren? Wie is er aansprakelijk? Hoe zit het met de continuïteit? Wat nou als iedereen het plantsoen wil beheren, wat moeten we dan met de ambtenaren die geen werk meer hebben? Enfin, voor één oplossing worden zo tien problemen aangedragen.
In Engeland hebben ze daar wat op gevonden. Daar hebben ze de Localism Act ingevoerd. Die wet kent burgers drie rechten toe om te gaan doen, wat normaal de overheid doet. In goed Nederlands gaat het om het Recht om te Bouwen, het Recht om te Bieden en het Recht om Uit te Dagen.
Het Recht om te Bouwen geeft burgers en hun organisaties het recht om zelf een buurthuis, woningen of speelplekken te bouwen. Natuurlijk moeten die burgers aan dezelfde eisen voldoen als andere projectontwikkelaars, maar nu komen ze niet eens aan bod.
Het Recht om te Bieden geeft burgers de mogelijkheid om een bod te doen op een bepaald gebouw of stuk grond in hun wijk dat de overheid wil verkopen. Als de gemeente wil verkopen en burgers willen kopen, dan betekent het Recht om te Bieden, dat burgers een periode van een half jaar krijgen om hun bod rond te krijgen. In de tussentijd mag de gemeente niet aan een ander verkopen.
Het Recht om Uit te Dagen geeft burgers het recht om een voorstel te maken om vormen van publieke dienstverlening te gaan uitvoeren als ze vinden dat ze het beter, goedkoper of allebei kunnen doen. En ze zijn er ruim in, in Engeland: het gaat van groenonderhoud tot taal onderwijs en van vuilnisophaal tot arbeidsbemiddeling. En let wel: de gemeente gaat die burgers er dan wel voor betalen!
Die Localism Act maakt burgerparticipatie volwassen. Want meepraten lukt meestal wel, maar om iets uit de handen van de overheid te ontfutselen, moet je van goeden huize komen. In Engeland kan het. In Nederland beijvert het Landelijk Samenwerkingsverband Achterstandswijken zich al geruime tijd voor de invoering van een Nederlandse variant op de Localism Act, die ze de Buurtwet hebben genoemd. Laten we in Amsterdam de eerste stap zetten. De – gedwongen – herziening van ons bestuurlijk stelsel is een uitgelezen mogelijkheid. Wat mij betreft komen ze in de Verordening op de Bestuurscommissies te staan: het Recht om te Bouwen, het Recht om te Bieden en het Recht om te Uit te Dagen. En dan zien we vanzelf welk Recht de Amsterdammer het meeste aanspreekt.
Jan Hoek