DRIFT staat voor ‘Dutch Research Institute for Transitions’ en is een onderzoeksinstituut dat gelieerd is aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ilonka Marselis werkt binnen DRIFT aan het onderzoeksproject ‘Amsterdam Builds a Coalition’. Ze wil ontdekken hoe je een CO2-neutrale wijk kan maken in Amsterdam, in samenwerking met en in bezit van de bewoners.

In Amsterdam zijn er talloze mensen die initiatief nemen op het gebied van duurzaamheid en groen. Jasper Groen bezoekt hen om te onderzoeken wat voor ideeën en suggesties zij hebben voor een groenere stad. In deze rubriek doet hij beknopt verslag.

Ilonka wilde Jasper interviewen over ‘institutionele obstakels’, en bleek zelf veel te melden over het verduurzamen van Amsterdam, onder andere over het (mislukte) duurzame project bij Centrumeiland waar de GroenLinksfractie vragen over gesteld heeft. Het was een tweede gesprek waard, waar Ilonka ook haar collega Matthijs Hisschemoller bij uitnodigde.

Wat doet een Rotterdams instituut in Amsterdam en wat is ABC?
Amsterdam Bouwt in Coalitie is een onderzoeksproject gesteund door het NWO en AMS waarin wordt samengewerkt door Urgenda, Alliander DGO, Waternet, energiecoöperatie Zuiderlicht en DRIFT. ABC onderzoekt hoe institutionele, organisatorische, mentale en technologische barrières voor het realiseren van een duurzame nieuwbouwwijk door en voor de bewoners geslecht kunnen worden. Ze wilden een eerste casestudy uitvoeren op Centrumeiland in IJburg. Daarbij moest de aanleg van een infrastructuur voor zeer lage temperatuurverwarming gekoppeld worden aan nieuwe sanitatie waarbij de lage temperatuurverwarmingssystemen in handen zouden zijn van de bewoners via een energiecoöperatief. Zuivering van afvalwater kan dan een bijdrage leveren aan een betaalbare én duurzame energievoorziening.

Dat is in algemene zin het doel van ABC: wijken die gas vervangen hebben door een zeer lage warmtevoorziening die in handen is van de bewoners. De vraag is hoe je zoiets in Amsterdam kunt realiseren. Een belangrijke factor daarbij is in ieder geval duidelijk, vertelt Ilonka: Dit gaat alleen werken als de gemeente actief mee wil denken. Als je dit soort dingen van de grond wil krijgen, moet de gemeente haar eigen werkwijze heel anders inrichten.

Wat ging er dan mis op Centrumeiland?
Voor Centrumeiland was er op verzoek van Maarten van Poelgeest een verkenning uitgevoerd - met ARCAM -  waaruit bleek dat bewoners er graag een duurzame wijk wilden. In 2014 werd echter besloten dat op Centrumeiland zo snel mogelijk gebouwd moest worden en werd het ambitieniveau omlaag geschroefd. Er bestonden misvattingen over wat er allemaal mogelijk is met nieuwe sanitatie en daarom is voor een andere, minder innovatieve oplossing gekozen. Het is een gemiste kans. Ook de manier waarop de tender voor de energievoorziening uiteindelijk is uitgeschreven beperkte de mogelijkheden. Het consortium van Alliander DGO, energiecoöperatie Zuiderlicht en Greenspread Warmte voldeed bijvoorbeeld niet aan de eisen in de tender. De gemeente sluit hierdoor bij voorbaat al innovatieve, kleine en nieuwe partijen uit.

Hoe moet je het dan wel doen?
Je moet er rustig voor gaan zitten, je moet het niet quick-and-dirty willen doen. Er zijn een paar dingen die je wel moet doen. Ten eerste moet je de bewoners eigenaar maken van de energievoorziening van de wijk. Je moet nieuwe sanitatie toepassen en alle energie lokaal opwekken. Het geld voor de investering moet door een partij die dat kan worden voorgeschoten en dan worden terugbetaald via de energierekening. Deze infrastructuur moet gekoppeld worden aan de woning, niet aan de persoon die er woont. En wat belangrijk is, houdt projectontwikkelaars buiten de deur. Organiseer de energievoorziening met een coöperatie als Zuiderlicht, of eventueel met een ESCO-achtig bedrijf.

Dit gaat om nieuwbouw. Kan transformatie van bestaande wijken ook?
Ja, dat is een heel interessante vraag. We kijken bijvoorbeeld ook naar een warmteproject bij de Jaap Edenbaan. Als je een wijk energieneutraal wilt maken, dan moet je zorgvuldig opties tegen elkaar kunnen afwegen. Dat vraagt dan weer dat je er mensen met verschillende expertises en opvattingen bij elkaar haalt om de beste oplossing te vinden.

Is het Marineterrein een interessante wijk voor zo’n project?
Ja, zeker!

Waar zou je willen dat Amsterdam in 2030 staat?
Er is een meningsverschil binnen de duurzame beweging. Sommigen zetten in op hoge temperatuurwarmte en grote warmtenetten voor restwarmte, anderen pleiten voor lage temperatuurwarmte. Er is niet genoeg restwarmte om alles op te lossen met hoog temperatuurwarmte, dus andere oplossingen zoals lage temperatuur zijn ook nodig. Maar misschien moet je wel helemaal geen grote warmtenetten meer aanleggen en als je ze aanlegt, zorg dan dat ze toekomstbestendig zijn dus bij voorkeur geschikt voor lage temperatuurwarmte en als open net waar iedereen ook op kan terug leveren. Net als bij een smart grid voor elektriciteit.

Wat in dit geval tegenwerkt is de urgentie van de klimaatopgave. Daardoor wil men met grote stappen snel thuis zijn. Door alles te gunnen aan grote bedrijven, komen kleinere innovatieve aannemers er niet aan te pas.

Wat is op korte termijn belangrijk in Amsterdam?
De volgende coalitie zou moeten afspreken dat Amsterdam zo veel mogelijk gaat inzetten op de mogelijkheid van lokale energievoorziening, met lage warmte en nieuwe sanitatie via kleine coöperaties, in handen van bewoners.

Die eisen moeten ook worden opgenomen in de tenders voor het ontwikkelen van nieuwe wijken. Het consortium dat een wijk gaat bouwen moet een coöperatie in zich hebben, of een deel van de energievoorziening moet in eigendom bewoners komen. Je kunt dat gewoon eisen, je mag alles in zo’n tender zetten.

Overige informatie

  • Lees hier een opinieartikel van Jasper Groen en Jasper Blom over de ambitie van het huidige college op het gebied van duurzaam bouwen.
  • GroenLinks heeft in het voorstel van Jorrit Nuijens betreft het Marineterrein alvast een aandacht gevraagd voor de werkwijze die ABC bepleit.
  • Het artikel van Leon Bobbe in het Parool over een monopolie van NUON op het gebied van stadswarmte.
  • Ilonka en Matthijs spreken ook met de programmacommissie van GroenLinks Amsterdam over de inzet voor een volgende college.